Της Αθηνάς Κοροβέση

 

Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών πλέκει σχεδόν καθημερινά το εγκώμιο της «εγκυρότητας» των fake news. Ένα εγκώμιο χιλιοειπωμένο που μόνο απαρατήρητο δεν περνάει. Τόσο διασκεδαστικό όσο και χρήσιμο για κάποιους, ακόμα και ως μία εναλλακτική πηγή έμπνευσης.

Όχι απαραίτητα μόνο για τους γελοιογράφους, που είναι οι πρώτοι που έρχονται στο νου. Ο Τραμπ και το επιτελείο του κατάφεραν από τις πρώτες κιόλας ημέρες της διακυβέρνησής τους να εμπνεύσουν έναν από τους 100 ανθρώπους με την μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως, σύμφωνα με την κατάταξη του περιοδικού Time για το έτος 2006.

Τον άνθρωπο που 16 χρόνια πριν, στις 15 Ιανουαρίου 2001, συν-ίδρυσε την γνωστή σε όλους μας Wikipedia. Ο οποίος εν συνεχεία, στα μέσα του 2003 δημιούργησε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό WMF, δηλαδή το Ίδρυμα Wikimedia σε Αγία Πετρούπολη και Φλόριντα αρχικά, και έπειτα με κεντρικά γραφεία στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. Ώστε όλα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που σχετίζονταν με τη Wikipedia, να μεταφερθούν στον νεοσύστατο οργανισμό, σκοπός του οποίου ήταν να καθιερώσει αυτήν την πολιτική για την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια και τα αδερφικά της εγχειρήματα. Ενώ την επόμενη χρονιά γίνεται συνιδρυτής στην κερδοσκοπική υπηρεσία φιλοξενίας wiki, την Wikia. Και μεταξύ όλων των άλλων, αποτελεί μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Guardian Media Group. Εν ολίγοις,ο Jimmy Wales.

 

Η πηγή της έμπνευσης…

Η έμπνευση ωστόσο δεν αφορά στη Wikipedia αυτή καθεαυτή, αλλά στο νέο επιχειρηματικό εγχείρημα του Jimmy Wales. Ο οποίος αν και το περιεργαζόταν καιρό, πριν την 20ή Ιανουαρίου του 2017, την απόφαση υλοποίησής του την έλαβε μέσα στις επόμενες δύο ημέρες από την ορκωμοσία. Όταν (ερχόμενοι στην πηγή της έμπνευσης) άκουσε από την Σύμβουλο του Προέδρου Kellyanne Conway, σε μία συνέντευξή της στο ΝBC και τον δημοσιογράφο Chuck Todd, να χρησιμοποιεί αυτοβούλως τη φράση «εναλλακτικά γεγονότα», προς υποστήριξη των δηλώσεων του Εκπροσώπου Τύπου Sean Spicer μία ημέρα νωρίτερα, ο οποίος έκανε λόγο για το πολυπληθέστερο κοινό ορκωμοσίας Προέδρου στις ΗΠΑ. Αν και η Conway αυτοσχεδίασε εκείνη τη στιγμή την απάντησή της, έπειτα από τις επίμονες ερωτήσεις του παρουσιαστή, μάλλον υπήρξε ειλικρινής, αποκαλύπτοντας, ίσως και κατά λάθος, την επικοινωνιακή στρατηγική του Τραμπ.

Ένα γεγονός που «ήρθε και έδεσε» με τις σκέψεις του ιδίου του Wales, για τη δημιουργία μίας ενημερωτικής πλατφόρμας, απαλλαγμένης από τέτοιου είδους «εναλλακτικά γεγονότα», δίνοντας στο ενδιαφερόμενο κοινό τη δυνατότητα ανάγνωσης των πραγματικών ειδήσεων. Αν όμως δεν είχε λάβει μία «αποστομωτική» απάντηση παρότρυνσης σε ένα tweet που είχε αναρτήσει ο ίδιος λίγο καιρό πριν, το όλο εγχείρημα μάλλον θα φάνταζε μακρινό. Για την ιστορία, ο αναγνώστης του tweet τον παρακίνησε να «δώσει 100 ημέρες στον Ντόναλντ Τραμπ ώστε να δει τις κινήσεις του». Και αφού ο Wales τον άκουσε, με μία ενδιάμεση «αφύπνιση» από τις δηλώσεις της Conway, η αντίδραση της οποίας του έδωσε την απάντηση σε αυτό που τον βασάνιζε, έφτασε στις 25 Απριλίου να ανακοινώσει την κυκλοφορία του καινοτόμου site του. Του WikiTRIBUNE.

 

«Έφτασε η ώρα να διορθώσουμε τις ειδήσεις»

Αυτή είναι η χαρακτηριστική φράση που χρησιμοποίησε ο Jimmy Wales για να ερμηνεύσει τη χρησιμότητα που θα επιφέρουν οι νέες του αληθινές ειδήσεις στο διαδικτυακό χώρο της ενημέρωσης. Ο συνιδρυτής της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας Wikipedia και ιδρυτής πλέον του WikiTRIBUNE υπόσχεται ότι θα διορθώσει τις ειδήσεις, αγωνιζόμενος ενάντια στα ψεύτικα δημοσιεύματα που κυκλοφορούν. Όχι μόνος του. Βασιζόμενος εντελώς στο δημοσιογραφικό του προσωπικό, που δεν έχει οριστικοποιηθεί ακόμη.

Οι εργαζόμενοι στη WikiTRIBUNE δεν θα είναι όμως αμιγώς επαγγελματίες δημοσιογράφοι. Ο Jimmy Wales ψάχνει εθελοντές πολίτες που θα εργαστούν μαζί με επαγγελματίες δημοσιογράφους, ώστε να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία των ειδήσεων που έχει ολίγον χαθεί. Σε αυτό θα συμβάλλει η γνωστοποίηση των πηγών που θα χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι σε κάθε τους άρθρο, ώστε να μπορεί να υπάρξει επαλήθευση και πλήρης διαφάνεια στις διεθνούς βεληνεκούς ειδήσεις που θα προσφέρει η ιστοσελίδα.

Η ενημερωτική αυτή πλατφόρμα αναμένεται λοιπόν να στηριχτεί σε εθελοντές και «μέλη της κοινωνίας», οι οποίοι θα συνεργάζονται με τους δημοσιογράφους επί ίσοις όροις. Μία σκέψη που απεικονίζεται στο παρακάτω σχέδιο.

Με απώτερο σκοπό τον σχηματισμό μίας ολιγομελούς ομάδας ανθρώπων, αποτελούμενης από 10 επιλεγμένους δημοσιογράφους και από απλούς πολίτες, οι οποίοι θα επωμιστούν τα καθήκοντα της συγγραφής των άρθρων, του ελέγχου και της πιστοποίησής τους, ενώ το έργο τους θα συνεπικουρείται και θα υποστηρίζεται από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την καλή δημοσιογραφία, ώστε να καταστεί μηνιαίος υποστηρικτής, υπό τη μορφή χρηματοδότησης. Κατ΄ αντιστοιχία του ακόλουθου οργανογράμματος, σύμφωνα με την WikiTRIBUNE:

Ένα site που θα είναι χρηματοδοτούμενο από δωρεές με γνωστοποίηση των οικονομικών κινήσεων, αλλά απαλλαγμένο από διαφημίσεις. Η θεματολογία του οποίου θα καθορίζεται από τις προτιμήσεις της εθελοντικής ομάδας, ενώ το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει χωρίς κάποια οικονομική συνδρομή στα κείμενα και να συμβάλλει στη δημοσιογραφική έρευνα και τον εμπλουτισμό των στοιχείων. Μία από τις καινοτομίες του λοιπόν θα είναι ο έλεγχος των ειδήσεων από τον απλό αναγνώστη και όχι από τον ιδιοκτήτη.

 

Καταπολέμηση των “fake news” ή… μία “fake” επιχειρηματική καινοτομία;

Μπορεί η WikiTRIBUNE να παρουσιάζεται ως το απόλυτο καινοτόμο εργαλείο της παροχής ειδήσεων που εκλείπει από τη σήμερον εποχή, ωστόσο πολλά σχετικά ερωτηματικά πλανώνται. Τόσο για το εάν πρόκειται όντως για καινοτομία, όσο και για το ειδικό καθεστώς που πλασάρει.

Επανάληψη του μοντέλου “Wikipedia”

Πρωτίστως, δεν υπάρχει σαφής οριοθέτηση των καθηκόντων των απλών πολιτών που θα συνεισφέρουν με την εργασία τους. Ο ρόλος τους δεν διευκρινίζεται ξεκάθαρα, καθώς ναι μεν αναφέρεται ότι οι πολίτες θα συνεργάζονται με τους 10 σε αριθμό δημοσιογράφους, από την άλλη θεωρείται ως καινοτομία το γεγονός ότι ο οποιοσδήποτε πολίτης θα μπορεί να συνεισφέρει στη βελτιστοποίηση της ειδησεογραφικής πλατφόρμας. Που αν και «καινοτομία», στην ουσία επαναλαμβάνει το μοτίβο της Wikipedia. Για την οποία ως γνωστόν οι απόψεις διίστανται. Ακριβώς γιατί η πρακτική που έχει ακολουθήσει, εκείνης της συγγραφικής συμβολής του οποιουδήποτε, ενέχει την παροχή λανθασμένων πληροφοριών στον τελικό αποδέκτη, ο οποίος έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει το περιεχόμενό της.

Το «συγκριτικό μειονέκτημα» επομένως της Wikipedia δεν διορθώνεται, παρά μόνον κάπως ισοσκελίζεται από την παράθεση των πηγών. Η οποία δεν συνεπάγεται πάντα τη δεδομένη πιστοποίηση της είδησης. Αποτελεί απλά μία δικλείδα ασφαλείας. Μία πρακτική που θέλει να βελτιστοποιήσει η WikiTRIBUNE, η οποία δεν απέχει και πολύ από το μοντέλο της Wikipedia, της οποίας η χρησιμότητα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Ωστόσο η επανάληψή της υπό άλλον μανδύα δεν μπορεί να θεωρηθεί και το απόλυτο εργαλείο καταπολέμησης των fake news στο οποίο τόσο στοχεύει η νέα ιστοσελίδα.

Η ασύμβατη σχέση χρηματοδότησης και εθελοντισμού

Όπως αναφέρει ο Wales, διαφημίσεις δεν θα υπάρχουν. Απεναντίας, θα υπάρχουν, ή μάλλον θα επιβάλλονται δωρεές, οι οποίες θα «ανοίγουν το δρόμο» στο να γίνει κάποιος μηνιαίος υποστηρικτής. Ενώ ξανά δε διευκρινίζεται αν ο εκάστοτε χρηματοδότης θα απολαμβάνει ειδικών προνομίων, ή απλά η δωρεά του θα εκκινεί από την προσωπική του επιθυμία για την καταπολέμηση των ψεύτικων ειδήσεων.

Επιπροσθέτως, εφόσον υπάρχει διαθεσιμότητα χρημάτων, οι εργασιακές συνθήκες δεν ταυτίζονται απόλυτα με το πνεύμα του εθελοντισμού, το οποίο επιζητεί ο ιδρυτής. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί επιπλέον το γεγονός ότι πάλι δεν διευκρινίζεται η ύπαρξη ή ανυπαρξία χρηματικών απολαβών των εργαζομένων, εθελοντών πολιτών ή δημοσιογράφων. Ή αν το στήσιμο της πλατφόρμας θα βασιστεί καθαρά στην εθελούσια ενασχόληση. Ολίγον αδιανόητο, από τη στιγμή που επιζητούνται χρηματικές συνεισφορές, που σε αντίθετη περίπτωση δεν θα υπήρχε λόγος να είναι απαραίτητες. Δεδομένου, ότι ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να εισέλθει στη WikiTRIBUNE και να στήσει μία είδηση από την αρχή, χωρίς την απαίτηση καταβολής κάποιου συνδρομητικού ποσού.

Σε αυτό το σημείο εγείρεται και ένα ζήτημα ηθικής, αναφορικά με τους επαγγελματίες αλλά και φοιτητές δημοσιογράφους που αναζητούν εργασία, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα απασχόλησης σε ένα, κατά τα άλλα καινοτόμο site, που και χρηματοδοτείται, αλλά και απευθύνεται σε τυχαίο κοινό.

Όπως μας παρουσιάζεται η πλατφόρμα, οι «διαστάσεις» της ιστοσελίδας δεν φαίνεται να είναι μικρές, τόσο λόγω της διαφήμισής της, όσο και λόγω των πολλών ιδιοτήτων του δημιουργού της, καθώς το απαραίτητο κεφάλαιο βρίσκεται μάλλον σε πλεόνασμα. Αυτό σημαίνει ότι δέκα δημοσιογράφοι αποτελούν εξαιρετικά μικρό αριθμό για επαρκή παραγωγικότητα, δεδομένης της εμβέλειας του περιεχομένου που επιθυμεί να καλύψει. Αντισταθμιστικά, υπάρχουν και οι απλοί εθελοντές πολίτες όπως προείπαμε, αλλά μάλλον ο αριθμός 10 στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι απολύτως ρεαλιστικός. Ιδιαιτέρως στην εποχή που απαιτεί παράλληλη προβολή κάθε επιχειρηματικού εγχειρήματος μέσω social media και applications, υπό την προϋπόθεση περισσότερων εργατοωρών.

 

«O σκοπός αγιάζει τα μέσα»

Αν και η καταπολέμηση των fake news είναι ο δεδηλωμένος απώτερος σκοπός της WikiTRIBUNE, η υπό διαμόρφωση ιστοσελίδα είναι μέχρι στιγμής δομημένη με τέτοιο τρόπο, που είναι περισσότερο από ξεκάθαρη η business διάστασή της, η οποία άνετα προσιδιάζει σε έναν «χρηματικό τηλεμαραθώνιο».

Στο όνομα της χρηματοδότησης επίσης, κανείς δεν εγγυάται ότι το τελικό προϊόν των ειδήσεων δεν θα είναι προσκείμενο στα συμφέροντα του εκάστοτε κομιστή χρημάτων, με τις όποιες δικλείδες ασφαλείας που αφορούν στη διαφάνεια των ονομάτων, να μπορούν να αποκρύπτονται.

Ακόμα και ο «κοινοτικός έλεγχος» που προβάλλει η ιστοσελίδα, ενέχει κινδύνους λογοκλοπής. Αλλά «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», σύμφωνα και με το γνωστό ρητό.

Και μπορεί το concept του Jimmy Wales να φαντάζει καταπληκτικό και να προωθεί την ενασχόληση με τη δημοσιογραφία ακόμα και για κάποιον ανειδίκευτο, ωστόσο ο business χιτώνας που το περικλείει, δεν το καθιστά ένα σπάνιο εγχείρημα, όπως δεν το καθιστά επίσης το απόλυτο αντίδοτο στα, όπως είπαν και οι συνεργάτες του Ντόναλντ Τραμπ, «εναλλακτικά γεγονότα».

 

Το ξεχωριστό «αντι-fake» αφήγημα των Jimmy Wales, Tραμπ και Ερντογάν, υπό κοινή συνισταμένη

Γιατί όπως διδάσκει και η επικοινωνιακή πολιτική του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, τα καλύτερα fake επιχειρήματα μπορούν να δομηθούν στη βάση των εξαγγελιών περί έξαρσης των fake news. Με την καλύτερη επένδυση για τον Αμερικανό Πρόεδρο να είναι η επένδυση στα “alternative facts”, υπό το αφήγημα της καταπολέμησης των fake news.

Αντιστοίχως, στην περίπτωση της WikiTRIBUNE, η επιχειρηματική εξαγγελία κατά των ψευδών ειδήσεων, πολύ πιθανό να ανατροφοδοτήσει η ίδια τα «εναλλακτικά νέα».

Είτε αποδειχτεί αυτό είτε όχι, το brand wiki δε θα σταματήσει να “πουλάει”. Με μία εξαίρεση όμως. Τη χώρα του Ερντογάν, ο οποίος μπλόκαρε την πρόσβαση στη Wikipedia, συνεχίζοντας εξ ανατολάς τον ιερό πόλεμο με τα fake news. Με τον επικεφαλής της Εποπτικής Αρχής Τηλεπικοινωνιών να δηλώνει στις 3 Μαΐου ότι “Η Τουρκία δεν πρόκειται να ξαναεπιτρέψει την πρόσβαση στη Wikipedia έως ότου η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια  συμμορφωθεί με τις αποφάσεις της τουρκικής Δικαιοσύνης και αφαιρέσει το περιεχόμενο που η Άγκυρα θεωρεί ψευδές”. Ενώ πέραν αυτού, ο Δήμος της Κωνσταντινούπολης απέσυρε πρόσκλησή του προς τον Jimmy Wales, αναφορικά με την έκθεση World Cities Expo Istanbul 2017 που θα πραγματοποιηθεί στις 15-18 Μαΐου.

Και ποιος ξέρει… Ίσως το ένστικτο του Ερντογάν αυτήν τη φορά να μην είναι και τόσο λανθασμένο.

 

Πρώτη δημοσίευση: ysterografa.gr

05/09/2017